BREAKING NEWS

The organizing group of the arms business in Gërdec is about to sink, the prosecutors are expected to take the facts from the American Justice in their hands, the order letters in the USA are launched, information will also be obtained about Patrick He...

The organizing group of the arms business in Gërdec is about to sink, the
x
BREAKING NEWS

Daut Gumeni: This is why the socialists and Gentiana Sula blocked the opening of Ilir Metaj's spy file, we expect that the "syringe with sea water" that the DASH senior official injected into SPAK prosecutors will lead to the arrest of "heavyweights"

Daut Gumeni: This is why the socialists and Gentiana Sula blocked the opening of
x
BREAKING NEWS

The scandal erupts, the Parliament of Albania is accused of voting without a quorum on the Law on Strategic Investments, this is how the Constitution was overturned by the majority, the fraud is revealed

The scandal erupts, the Parliament of Albania is accused of voting without a
x
BREAKING NEWS

The dubious wealth of the "sheikh" of the Assembly Laert Duraj who challenges the old "wolves" in politics, apartment 200 thousand euros, 11 bank accounts, staggering profits from rent, 180 thousand euros from property sales, how he justified the milli...

The dubious wealth of the "sheikh" of the Assembly Laert Duraj who
x
BREAKING NEWS

Here are the deals of the SP and Reestablishment, how they are defending the corruption of Klodian Allajbeu and Vilma Nushi, thefts with "Hemodialysis", "Check Up", "Laboratories" and "Sterilization" are proven, arrests are expected from SPAK

Here are the deals of the SP and Reestablishment, how they are defending the
x
BREAKING NEWS

Rama-Berisha set up a commission to destroy SPAK and the Justice Reform, here are the new "non-women" deals with the prime minister to block arrests

Rama-Berisha set up a commission to destroy SPAK and the Justice Reform, here
x
BREAKING NEWS

The Port of Vlora scandal broke, this is how Samir Manes was forgiven 57 thousand square meters of land, 2 ministers were implicated, SPAK takes over the lawsuit against the government mega-oligarch

The Port of Vlora scandal broke, this is how Samir Manes was forgiven 57
x
BREAKING NEWS

The well-known journalist warns of sensational arrests in the coming days, here are some of the "scorching" files that SPAK is investigating and the scheme followed by BKH agents to arrest Jorgo Goro, the acting mayor of Himara was intercepted for 4 mo...

The well-known journalist warns of sensational arrests in the coming days, here
x

Kultura

Jaho Brahaj: Xjubleta in UNESCO is an endangered asset, evaluation of the heritage of our ethnicity, but the tasks are for us Albanians

Jaho Brahaj: Xjubleta in UNESCO is an endangered asset, evaluation of the

Albanian Xjubleta has been taken under the protection of UNESCO. The jubilate handicrafts file has been accepted into the list of Intangible Cultural Heritage under the protection of UNESCO, and is now the property of all humanity. Researcher Jaho Brahaj says that it is an appreciation for our heritage. In the interview for the "SOT" newspaper, researcher Brahaj says that the Ministry of Culture, after pauses of indolence, took the initiative and organized the work to complete the file. But jubleta is heritage in danger and the researcher says that for several decades jubleta with authentic material by masters and with traditional tools has not been continuously worked. Faced with this situation, the researcher Jaho Brahaj says that some work tools, which are used for the work of jublet, have fallen out of use and are probably being forgotten and we need to rebuild them.  

 -How did you receive UNESCO's news about jubilee, because you are among the first to have requested this?  

Glad tidings, appreciation for our heritage. Showing that we Albanians are moving a little, world organizations support us and welcome us with appreciation for the contribution of our ethnicity to world civilization. The Ministry of Culture, after the pauses of indolence, took the initiative and organized the work to complete the file for the jubilee. The announcement of UNESCO's decision was joyful, appreciative and makes us proud.

 -What does jubleta heritage at risk mean?

 It is known that jubleta with authentic material and by craftsmen and with traditional tools has not been continuously worked for several decades. This is related to several factors, economic, social, social, etc. In these conditions, it is difficult to find authentic specimens preserved outside museum funds. This was shown by the experience and efforts of several institutions and associations, which developed activities in this short period after completing and submitting the file. In all these activities, not a single jublet dress with all its traditional accessories (parts) was seen. This is also in collections. Deficiencies were filled either by "borrowing" parts from another costume and deforming it, or by making up (called forgeries) by adding parts unrelated to this outfit.

 -Cila është detyra e institucioneve dhe e shoqërisë pas këtij lajmi, që është vendim i rëndësishëm i organizmave botëror?

Detyra e parë është të vlerësojmë ne shqiptarët rëndësinë dhe çfarë është kjo pasuri, që të parët na e trashëguan nga mijëravjeçarët. Kur themi vlerësim, ky është për xhubletën, por edhe për faktorët e kushtet që e sollën nga thellësia e qytetërimit të lashtë ballkanik deri tek ne. Janë disa fakte, që po nuk i vlerësuam me njohje e studim atëherë nuk do kuptojmë dhe çfarë pasurie materiale dhe shpirtërore na ka ruajtur në vazhdimësi nga qytetërimi i etnisë sonë. Nuk do kishim xhubletë sikur ajo të mos ishte e ndërthurur dhe e bashkangjitur me shumësinë e elementëve të qytetërimit tonë të lashtë si arkitektura popullore, kultet e mitet, mjetet e punës tradicionale për  punimin e fillit të leshtë dhe copën. Element që është bjerrur është dijenija dhe praktika e ngjyrosjes, e cila kryhej me material bimor e të tjera nga natyra si gurkali dhe nga produkte të përfituara nga frutat, si uthulla, etj. Rëndësi ka p.sh, edhe zakoni që veshja e krahinës mos të ndryshohej se ishte si një pasaportë publike. Po kështu jane besimet kultike, mitologjia, etj. Xhubleta është një ekspozitë në lëvizje e njerëzve e lidhur pazgjidhshmërisht me veshjen e burrave, me objekte të tjera si shtroje, mloje, djepin, furkën, etj.

-Këto janë të bashkëlidhura me xhubletën, por si duhet ti kuptojmë?

Ja, përshembull xhubleta dhe veshja me tirq plotësojnë njëra -tjetrën, duke huazuar ornamente grafike kulti e zbukuruese e në krijimin e linjave kanë gajtanat (nga fjala gojëza). Xhubleta është shumë më e organizuar dhe me më shumë pjesë e mbuluar me ornamente grafike me ngjyra, ku bie në sy kur ecën forma si një shpend gati për fluturim, e në veshjen e burrave mbizotëron e bardha ma gajtanat e zi, ku dallohet çdo lëvizje edhe prej së largu. Objektet grafike të xhubletës përmbajnë e pasqyrojnë kultin e Diellit dhe të Hënës të dëshmuara në besime të lashta e që i ruajmë edhe në Epikën Gojore (Ciklin e Kreshnikëve) të lashtë. Kemi objekte grafike që pasqyrojnë kultin e pjellorisë, kult i lashtë që i ngulitur edhe i hyjnizuar tek paraardhësi tonë ndër breza për dëshirën për tu trashëguar. Ka edhe elemente grafike, që na befasojnë kur i shohim, se në xhubletë është edhe vetë njeriu në labirinthin e botës dhe universit. Këto e të tjera kuptohen dhe vlerësohen vetëm nëqoftëse e njohim e botën e besimeve dhe të mitologjisë së lashtë të popullit tonë dhe kultet, që ishin të shumta në botën iliro shqiptare. Përshembull tek xhubleta kemi rëndom brumbullin. Këtë e gjejmë edhe tek popuj te tjerë si përshembull në piramidat e Egjiptit të para katërmijë viteve. Ai ishte në besimet tona simbol i ripërtëritjes, sepse ai shfaqet për ta shikuar ne vetëm në perëndim të diellit. Po të mos dimë këtë ne do ta quajmë xhubletë me bubazhela, dhe kjo ka ndodhur. Nga popullsia që praktikonte xhubletën ai quhej edhe kaçadre, dre është dreri. Dihet se dreri kur jep frymën e fundit ai kthehet gjithmonë me kokë nga lindja. Pra Dre -kult i lindjes, i diellit, kaçadreni kult i perëndimit. Prindërit i këshillonin fëmijët që të mos i preknin dhe mos të luanin me brumbullin e kaçadrenin. Po kështu gjuetia e drerëve dhe i dhisë së egër lejohej dhe organizohej vetëm në ditë të caktuara dhe e shoqëruar me rite e lutje, që ora e tyre të ju lejonte që ato ti vrisnin.  Këto që thamë ndërlidhen si një zinxhir e na lejojnë të shpjegojmë domethënien e objekteve grafike që mban xhubleta. Kështu mundet të flasim për akrepin, gjarprin që ishin të frikshëm, por të dy nga këto përdoreshin në mjekësinë popullore dhe kryenin efekt për disa sëmundje. Koto ishin edhe për mbrojtje nga syri i lig. I përmendëm këto simbole që i kemi në veshjen e burrave dhe të grave me xhubletë, për të hedhur vetëm një nga shumë fije ndërlidhëse të xhubletës më faktorë të tjerë.

-Në këto momente, cilat janë detyrat e institucioneve administrative shtetërore?

Në radhë të parë përmendim disa mjete e vegla pune, që shërbejnë për punimin e xhubletës, këto disa kanë dalë nga përdorimi e ndoshta po harrohen si p.sh Derstila (valanica). Duhet ti rindërtojmë që i kemi të ruajtura e me ato shumë të pakta mjeshtre të moshuara ta kalojmë mjeshtërinë e dijenitë tek brezat. Këto të ruhen edhe si objekte të trashëgimisë e të shërbejnë edhe si mjete pune. Duhet të kemi botime popullarizuese që në radhë të parë ne shqiptarët ta njohim këtë pasuri, sepse janë të mbushura mjetet e informimit masiv me lloj-lloj deformimesh të xhubletës që bëhen herë nga mosnjohja, e dija duke menduar se po bëjnë zbulime e po e fisnikërojnë xhubletën. Ajo fisnikërohet, në fakt tregon fisnikërinë tonë po të arrijmë ta ruajmë origjinale si na e lanë të parët tonë.

 -A ka ndërhyrje në xhubletën e ditëve tona?

Ka ndërhyrje edhe për atë që e popullarizojmë xhubletë tradicionale (etnografike, po themi). Përshembull që natën që u njohëm që xhubleta u pranua nga UNESCO, vërshuan në Facebook, etj, me një gëzim të ligjshëm foto të ndryshme, gjithkush duke u munduar të tregojë se fotot e tyre janë objekte tradicionale të ruajtura. Ja një shembull. Dikush që pretendon që po përgatitet të hapë nje Muze Etnografik Privat shpaloste nje xhubletë të vajzave, ku me teknikat e reja në dispozicion e kishte ngjyrosur këtë xhubletë me ngjyra, duke e publiku si një mrekulli. Dihet se xhubletat e vajzave nuk i kanë patur në asnjë rast ngjyrat e forta, por bardh e zi. Këtë foto nesër do e shikojmë të botuar dhe nuk është e pabesueshme që në vazhdimësi ta ribëjmë (ripunojmë) e ta shohim të përfshihet si ekzemplar i rrallë të vlerësuar si objekt trashëgimi.

-A ka detyra edhe për muzetë për ruajtjen e kësaj pasurie, që tani e vlerësuan edhe institucionet botërore?

Po, për xhubletën muzetë janë shumë të varfër. Xhubleta që para nje shekulli nga studiuesit është klasifikuar në dy tipe. Xhubleta që ka trashëguar Malësia e Shkodrës dhe popullsia shqiptare në Mal të Zi, po e quajmë xhubleta klasike dhe xhubleta e ngushtë e krahinës së Iballes Pukë, Dukagjinit në rrethin e Shkodrës, etj. Xhubletat janë shumë të larmishme edhe brenda të njëjtës tipologji. Studiuesit vlerësojnë si tipin më të vjetër xhubletën e ngushtë. Ajo ruan edhe elemente sipas studimit të antropologëve  më në zë të veshjeve  edhe të zanafillës së praktikimit të veshjeve nga popujt në hershmëri. Të mos keqkuptohemi; xhubleta e ngushtë nuk është veshje që në fillimin e njerëzimit, por ruan elemente (pjesë) të këtyre fillesave, siç është prapaniku ose pshtjellaku i mbrapmë. Kjo pjesë organike e xhubletës së ngushtë mungon tek xhubleta e Shkodrës, ashtu siç mungon edhe kerdhokula, por e zëvendësuar me një pjesë, që kryen edhe funksione të tjera. Për të mos u zgjatur po vëmë në dukje se mungojnë këto tipe në muzetë tona dhe variante të tjera në zbukurimore dhe pasurinë e motiveve grafike. Prandaj bie detyra që institucionet muzeore në varësi të ministrisë dhe ato në varësi të pushtetit lokal të bashkërendojnë dhe të krijojnë një Qendër Muzeale për Xhubletën. Është e domosdoshme. Kjo pasuri u shpall edhe nga UNESCO pasuri në rrezik.

-In one word, how can we sum up the jublet dress in today's aesthetic view?

This is difficult to answer briefly. I am only mentioning one fact. Jubleta in a woman's appearance increases her elegance, as a female figure and we are mentioning that in the dress of jubleta there are elements (parts) that were later adopted by the clothes of modern European women, the embellished and decorated handbag and that it was never absent from the bride dressed in jubilation.

- So far we have talked about a few parts of jubilation, which were made by the work of craftsmen in domestic environments...

 Jubleta can not be thought of and is incomplete without metal decorative accessories, which are a vast and endless chapter.

Interviewed by: Julia Vrapi