An art that combines epic and lyric with rhapsodies

The exhibition "In symbiosis with Epos" with paintings by Azem Kuçana, the magic of pictorial art displays works of art

By Julia Vrapi

The exhibition "In symbiosis with Epos" brings the magic of Azem Kuçana's pictorial art. Raised in the lap of the mountains, in love with the shapes of the peaks of the Alps, with the impressive Valbona and above all with the songs dedicated to Kreshniks and fairies, the painter Kuçana brings us magical figures and colors through his paintings in the exhibition, which opened on the evening of on Monday at the National History Museum. The exhibition is curated by Suzana Varvarica Kuka, who says that the image of each of his paintings stands out for its special rhythm and expressiveness, which also originates from the dances of men and women, where the most beautiful features are carved through the artist's brush. . Painter Kuçana says that the starting point of these works were his grandmother's stories about the Kreshniks, fairies, etc. "I grew up with them and little by little pieces of life from my work or from what I remembered came the moment they all came together and I feel very happy that those dreams, those stories that my grandmother told us in childhood, I tried for more than 40 years, I have been saying that from the first sketches I turn them into a cycle, which is the "Epos of the Kreshniks", says the painter. The painter Kuçana shows that his cycle of paintings consists of about 70 works, but in the exhibition there are about 22 works on display. "They are in different formats and they are from different times", he says, where the exhibition has paintings from 2014, 2017, etc. The whole cycle of the painter dates from 1987 with sketches of dancers, with the character of Muji, etc., which were then painted at different times. In the lobby of the National Historical Museum, on September 29, On the National Day of Cultural Heritage, as well as on the European Heritage Days, an hour-long open lecture was held on the topic "In symbiosis with the Epic". This time, students of the "Sami Frashëri" secondary school were invited to the museum premises. This activity was organized after the visit that the high school students made to the exhibition of the famous painter Azem Kuçana, which has as its main theme precisely our epic of the North.

Kur takon në studion e Azem Kuçanës piktura pasoni, të cilat i përkasin imazheve fluturues të vashave, burrave dhe fëmijëve, që vallëzojnë në rrotullim e me gjeste të shumëllojshme në sfondin e maleve të kreshnikëve, të duket se gjendesh në mrekullinë e një jete marramendëse në të shkuarën e malësorëve të baladave dhe të “Eposit të Kreshnikëve”, shprehet kuratorja Suzana Varvarica. Sipas saj, nëse nuk e njeh këtë Epos nuk mundesh askurrë të emocionohesh prej figurave demostruese që Kuçana pasqyron në ekspozitën me titull: “Në simbiozë me Eposin”. “Piktori Azem Kuçana, lindur e rritur në këto bjeshkë, u dashurua me formën e kreshtave të alpeve të argjendta mbi të bardhën Valbonë, me ajrin e freskët dhe frymëmarrjen e legjendave, të cilat enden edhe kësaj dite shpat mbi shpat, pemë mbi pemë, luginë mbi luginë e shtëpi mbi shtëpi në Malësitë e Gjakovës. Si çdo fëmijë i këtyre anëve dëgjoi, përmes zërit të nanës, kangët e Gjergj Elez Alisë, të Mujit e të Halilit, të Jutbinës, Zanave dhe Orëve të malit”, shprehet Varvarica kuratore e ekspozitës. Pikturat më të fundit të Azem Kuçanës lidhen ngushtësisht me kulturën shpirtërore të gjesteve të njeriut në vallet e popullore, një art që ndërthur epikën dhe lirikën me rapsoditë. Sipas kuratores, impenjimi i artistit për ta sjellë gjithëpërfshirëse këtë temë, e shtyu të mendojë se sistemi i tij piktorik mund të bëhej pjesë e opinioneve të saj estetike. “Dhe ai u bë”, thotë ajo.

Pikturat ndahen në dy grupe

 Piktori i kushton vëmendje krijuese si pikturimit të disa historive të legjendave ashtu dhe shpërthimeve të ndryshme emocionale të portreteve njerëzor gjatë kryerjeve së figurave “skenike” në aktin e vallëzimit dhe të këngës së trupit të tyre. Sipas kuratores Suzana Varvarica Kuka këto të fundit janë dhe më impenjativet dhe më dritëhedhëset në kërkimet e vetë piktorit.  “Pikturat në ekspozitë ndahen në grupe. Artisti ka pikturuar spikatjen ndaj lëvizjeve të trupit të vajzës, duke krijuar emocione të mrekullueshme. I ka dhënë një vend kryesor valleve me dy, tre dhe në grup personazhesh, i ndikuar tërësisht nga organizimi i valleve të folkut verior. Gjithashtu i ka kushtuar kompozime portretit, që pasqyrohet si një çast pushimi i valltareve, të cilat pozojnë me kostumografinë dhe psikologjinë e tyre. Ajo që dallon është se në tërësi pikturat pasqyrojnë figura të improvizuara në mënyrë spontane ashtu siç janë dhe lëvizjet në vallet popullore të Malësisë së Alpeve të Valbonës, që përmbushen dhe pasurohen me figura kuptimplote. Imazhi i çdo pikture shquhet për ritmin dhe ekspresivitetin e veçantë, veti kjo e buruar nga vallet impresive”, thotë ajo.

Figura e  valltares

Tiparet e valleve, që pasqyrohen në figurat e grave apo të burrave, janë tipike dhe të dallueshme. Studimet e folkut i dallojnë ato profesionalisht. Në pikturat e ekspozitës “Në simboizë me Eposin”, shprehet kuratorja Suzana Varvarica disa tipare janë trupëzuar, pasi piktori, më së tepërmi i ka dhënë rëndësi shpërthimit të figurës së gruas gjatë lëvizjeve në fluturimin hapësinor. “Ai e ka kompozuar duke vallëzuar e vetme dhe në grup. Figura e valltares së vetme, që përbën një grup pikturash duket se është më i bukuri në këtë ekspozitë. Në këtë grup, përpos estetizimit ekspresiv të ngjyrës, kompozimit apo vendosjes së shtatit figurë në çast intim me vallen, dalloj improvizimin krijues dhe humbjen e artistit brenda në kërcim. Ai nuk është aspak didaktik dhe akademik. Ai dallon lëvizjen, e ndalon dhe e kthen në gjest përmes vizatimit të vrullshëm dhe ngjyrave ekspresive. Piktori pikturon dinamizmin në pikturë dhe jo tregimin e saj. Mbi të gjitha, gjatë interpretimit  vlerëson shprehjen emocionale të ngjyrave në paletën e vet”, vijon Varvarica. Këto tipare sipas saj, janë të shprehura dhe në grupet e tjera, duke veçuar vizatimin e figurave plot elegancë, që shpërthejnë krenari dhe hijeshi tek personazhet e valltareve vajza, që duket se shkëputen nga toka. “Valltarët burra dallojnë për karakteristika të lëvizjeve të ngadalta e hedhje pas hedhje, të kursyera dhe të bindura. Lëvizjet janë të natyrshme. Ato duken se e mbrojnë gruan si një shqiponjë dhe i vijnë rrotull asaj, e cila humbet në marramendjen e subjektit të valleve”,  shprehet kuratorja dhe studiuesja Varvarica.

Imazh i kompozuar

Kuratorja Suzana Varvarica shprehet se në të gjithë atmosferën e ekspozitës “Në simbiozë me Eposin”, duket se piktori ka dashur të formojë një imazh të vetëm të kompozuar me lëvizje trupi, hedhje duarsh, pozicionim kokash, vështrim sysh në hapësirën pafund. Ajo thotë se ata transmetojnë këngë çikash, vallëzime vajzash të reja në kullota, bjeshkë, në dasma, në festa e para djepit. “Nëse vallet në studimet e folkut janë bashkudhëtare në rrugën e historisë dhe pjesë përbërëse e jetës shpirtërore të popullit të kësaj treve, atëherë marr të drejtën të shprehem se pikturat e kësaj ekspozite do të mbeten si pjesë figurative e shprehjes së dy autorëve të librit të botuar në 1937 me titull “Kënga e Kreshnikëve dhe Baladat” të Visareve të Kombit, At Bernardin Palaj dhe At Donat Kurti, të cilët në parathënie shkruan se: “Folklora asht pasqyra në të cilën shqyrtohet ma s`miri psika kombëtare e asht lulishta prej së cilës mund të zgjidhen lulet ma të bukra të gjuhës dhe literatyrës, asht edhe monumenti me të cilin dallohet historija e nji kombi...””, shprehet në tekstin e saj rreth ekspozitës kuratorja dhe studiuesja e artit Suzana Varvarica. Në mjediset e Muzeut Historik Kombëtar ekspozita "Në simbiozë me Eposin" e piktorit Azem Kuçana do të qëndrojë deri më datë 2 tetor.