The glacial lakes of Albania as natural monuments and the challenges of the session organized by the Academy of Sciences

The Academy of Sciences of Albania, in cooperation with the "Fan Noli" University of Korça, organize on Friday, June 28, a scientific session on the topic "Monuments of the nature of Albania and their natural, historical, cultural, spiritual and touristic values ", an initiative designed by one of our best-known professors and geographers, Prof. Dr. Perikli Qiriazi. Albania, due to its geographical position, climatic conditions of the country, geological composition and many other physical-geographical elements, carries numerous natural monuments that are an added value not only of nature, but with influence for today and in the future in the tourism development (mainly) of the country. Today, these values ??are at risk and not only administrative care is required, but through scientific studies to carefully analyze the values, to propose solutions to the institutions, aiming that the natural monuments, within the protected areas, receive the attention they deserve as a precious asset of the country. The glacial lakes of Albania are relic objects of our nature, left after the last quaternary glaciation that affected the Albanian territory. Albania has over 200 glacial and karst-glacial lakes of various sizes (mainly from 0.5 to 5 ha, and rarer over 5 ha), of which 33% are in good condition, 30% seriously endangered, and the rest are small lakes with temporary water introduced into the process of rapid eutrophication, i.e. on the way to meadows and their complete disappearance.

Photo 1. The Black Lake of Valikardha, in the highlands of Martanesh.

It is a pity that many of these rare objects of our nature, which are important for the interpretation of the alpine relief and the climate in the past, do not enjoy the status of the natural monument. Some are included in the natural parks of Lura, Shebenik, Valamara, etc., but the lakes themselves that are located within the parks do not have a special protective status. This has exposed them to the risk of annihilation and it is more urgent that the glacial lakes, overwhelmingly, receive the highest protection status, to save as much as possible this precious asset of Albanian nature.

Në një të ardhme edhe këto objekte mund të shfrytëzohen për turizëm, brenda parqeve dhe sistemeve të tjera të zonave të mbrojtura, por në asnjë rrethanë të lejohen ndërtime pranë tyre dhe ndërhyrje të tjera me qëllime bujqësore, blegtorale, energjetike etj. Kjo pasi liqenet akullnajore dhe mjedisi pranë tyre është mjaft delikat. Sot në të gjithë vendin cirqet akullnajore ku ndodhen liqenet alpine janë prekur nga prerja masive e bimësisë, apo dhe ndërhyrje për shfrytëzimin e mineraleve, duke i sjellë liqenet në kushtet e mbijetesës e shumë prej tyre në kolaps hidrologjik. Ndaj, është e nevojshme, që ndryshimet që ju bënë së fundmi ligjit për zonat e mbrojtura të shihen me kujdes, të merren masat që këto ndryshime të mos prekin për keq liqenet akullnajore dhe zonën rreth e qark tyre, e nga ana tjetër, të binden institucionet të hartojnë strategji që këto vlera të mjedisit, këto monumente të rralla, të shfrytëzohen për qëllime turistike, por brenda një kornize si zonë e mbrojtur me parime strikte.

Foto2. Liqeni i Madh i Jezercës në Alpet Shqiptare.

Nga kush rrezikohen sot liqenet akullnajore të Shqipërisë?

Së pari, nga shkaqe natyrore, që në vetvete lidhen me ndryshimet klimatike. Dihet që liqenet kanë një regjim hidrologjik mjaft delikat, ku hyrja dhe dalja e ujit nga gropa akullnajore, në një cikël sezonal e vjetor ndjek disa rregullsi të caktuara për të ruajtur bilancin e vet. Ky bilanc po rëndohet negativisht me kalimin e viteve pasi avullimi si pasojë e rritjes së temperaturave po shtohet dhe liqenet janë në kushtet e mbijetesës. Si pasojë e kësaj, disa liqene me ujë gjithëvjetor po kthehen në liqene me ujë të përkohshëm. Veçanërisht të rrezikuar janë liqenet e vegjël në kufijtë e 0.2 hektarëve.

Së dyti, ndërhyrjet antropike në pellgun ujëmbledhës kanë shkaktuar dëme të rënda. Këtu së pari ndikon prerja masive e pyjeve halore dhe të ahut, që ka ndikuar drejtpërdrejt në dëmtimin e vlerave peizazhore, por edhe indirekt në mbathjen e gropës me sedimente pasi mungon sistemi rrënjor mbrojtës, duke lehtësuar ardhjen e materialeve copëzore nga shpatet për shkaqe gravitative. Kjo po çon drejt asgjësimit shumë liqene në vargmalin e Lurës dhe dëmi ka qenë i madh. Ndërhyrje të dëmshme kanë qenë edhe ato në kërkim të mineraleve apo hapje rrugësh për shfrytëzim pyjesh etj, veprime të pastudiuara dhe pa miratime inxhinierike. Në liqenet e cekët kjo ka ndikuar në përshpejtimin e livadhizimit të tyre.

Foto3. Liqeni i Zi i Kacnisë, në malin e Balgjait.

Ndërhyrje të dëmshme kanë qenë dhe në ato raste kur janë ndërtuar objekte, qofshin këto edhe të lëvizshme, pranë liqeneve, pasi ka sjellë rritje të ndotjes, mungesë të ajrimit, ndotje të ujit të liqenit dhe të vetë pellgut ujëmbledhës.

Me impakt mjedisor negativ janë edhe tendencat për të shfrytëzuar ujin e liqeneve për qëllime energjetike. Objekte të tilla nuk kanë përmasa dhe volum të tillë ujor që të rrisin energjinë potenciale për shfrytëzim të energjisë elektrike, ndaj ndërhyrjet janë me pasoja fatale për vetë situatën ku ndodhen liqenet dhe natyrën e tyre tepër delikate. Natyrisht, me ndikim negativ janë dhe shfrytëzimi që u bëhet për qëllime bujqësore, duke thelluar kanalet e ujërave dalëse në periudhën e thatë, veprim ky që rrit premisat që rrjedhjet ujore me erozion regresiv të kapin tabanin e liqeneve, duke i çuar kështu ata drejt asgjësimit të plotë. Kurse ngritja e digave dhe argjinaturave krahas anëve pozitive ka pasur shpesh edhe ndikime negative për cilësinë e ujit, brezin e bimësisë rreth e qark tij dhe vlerat peizazhore në përgjithësi.

Foto 4. Liqenet e Lurës.

Për të gjitha këto, është me rëndësi që liqenet akullnajore të Shqipërisë të prezantoheshin në këtë sesion e në këtë kuadër, pasi të jepen rezultatet e kërkimit shkencor, në fund të listohen edhe rekomandimet e nevojshme që kjo pasuri e çmuar e vendit të mbrohet e menaxhohet brenda kritereve të përcaktuara shkencore e administrative, ashtu sikurse e kanë edhe vendet e zhvilluara europiane. Pas analizës së bërë është e rastit të paraqesim disa rekomandime të cilat duhen marrë në konsideratë dhe që duhet, në fakt, t’u bëhen të ditur institucioneve përgjegjëse që lidhen me zonat e mbrojtura dhe mjedisin, apo dhe organet ligjzbatuese, që të jenë të kujdesshme në hapat që marrin, pasi liqenet akullnajore janë një pasuri e madhe natyrore e vendit, pasuri që ofrohet si alternativë në zhvillimin turistik dhe ekonomik të zonave malore.

Foto 5. “Binjakët” e Lenies në malin e Valamarës.

Rekomandojmë konkretisht:

- Monitorimin e liqeneve kryesorë duke vendosur një protokoll në kuadër të parqeve apo zonave të mbrojtura, ku të përfshihet analiza fiziko-kimike, analiza e fito dhe zooplanktonit, pastrimi, monitorimi i pellgut etj.

- Të këshillohen autoritetet përkatëse që të shikojnë mundësinë e krijimit të një sistemi mbrojtës dhe menaxhues kombëtar për liqenet akullnajore, duke krijuar për ta një status të veçantë, një rregullator. Që të ndodhë kjo duhet rritur kategoria e mbrojtjes për liqenet akullnajore që ndodhen në kategoritë IV, V e më poshtë dhe të gjithë liqenet akullnajore duhet të shpallen Monumente të Natyrës, pra të paktën mbrojtje të shkallës së tretë.

- Mbi të gjitha, duke qenë ekosistem shumë delikat, duhet bërë shumë kujdes në menaxhimin dhe shfrytëzimin ekonomik të liqeneve. Çdo vendim duhet të merret pas studimeve të plota të efekteve pozitive e negative të projekteve për shfrytëzimin ekonomik të liqeneve akullnajore.

- Të ndalohet rreptësisht shfrytëzimi i pyjeve pranë liqeneve, si kusht potencial për jetëgjatësinë e tyre.

- Through a list, some lakes should be identified as benchmarks to interpret in nature the phenomenon of the creation of circuses and lakes and in this context serve as didactic objects, where young people, pupils and students, receive lectures in nature.

- At the entrance of the parks where the lakes are located or in the respective municipalities, maps of the lakes should be built, where not only the data, but also other clarifications about the paths to be followed and other instructions that avoid pollution and damage to the values ??of the lakes are given.

- Our opinion is that glacial lakes have no water potential for the development of hydropower, so such projects should be repaired to avoid them for the good of nature, so that these hydrographic pearls in the Albanian alpine relief remain as such for future generations.

- It would be a valuable work if collected from different areas of the country, but also local and foreign literature, everything related to the mythology of our glacial lakes. This treasure, handed down by word of mouth from our ancestors until today, can increase the value of the lakes in terms of their tourism, but this is also a service to our spiritual heritage.

- The departments of geography should be encouraged to encourage students to take diploma subjects on lakes and groups of lakes, to continuously highlight their values, but also to give ideas for the touristic and economic development as a whole of the rural areas where the lakes lie.

Photo 6. Lake Koçe on Mount Dhoksi.

APPEAL

We emphasize at the end that the session organized by the Academy of Sciences on this topic faces serious challenges. And this is not only for the country's glacial lakes, but also for other objects and forms of our nature, whether these are hydromonuments, biomonuments, geomonuments, etc. It is the moment for the protected areas of the country to receive the proper attention, but for this to happen, the researchers and the authors of the statements must draw correct conclusions that will be the correct guide for the protection of these values ??of our nature and at the same time to lay the problem for solution properly and where it is needed.